Bu ifade, Italo Calvino'ya ait. Elbette bununla yetinmeyip "Klasikleri Niçin Okumalı?" başlıklı denemesinde biraz daha ayrıntıya iniyor! Programcımız Ceyhan Usanmaz, Calvino'nun "Klasikleri Niçin Okumalı?" denemesini, Olivier Jouvray ile Pierre Alary'ye ait "Moby Dick" uyarlaması üzerinden açıklıyor.
Klasiklerle ilgili en büyük şanssızlığımız, ne anlattıklarına ve hatta nasıl anlattıklarına dair onları okumadan da bilgi sahibi olmamız. Hangi yaşta olursak olalım kısaltılmış versiyonlarıyla, okul kitaplarındaki özetlerle, çizgi filmlerle, film uyarlamalarıyla bir şekilde karşımıza çıktığı ya da okuduğumuz bir yazıda, dinlediğimiz bir söyleşide bahsedildiği için tek bir sayfasını dahi okumadığımız halde haklarında bir iki laf edecek kadar "biliyoruz" klasikleri. Diğer taraftan, mutlaka okunması gerektikleri de iddia edilemez belki ama yine de, en basit ifadeyle, "klasikleri okumak, okumamaktan daha iyidir."
Bu ifade, Italo Calvino'ya ait. Elbette bununla yetinmeyip "Klasikleri Niçin Okumalı?" başlıklı denemesinde biraz daha ayrıntıya iniyor! (Eminim, bu deneme de daha önce bir şekilde karşınıza çıkmıştır; o yüzden, "Klasikleri Niçin Okumalı?" sorusuna Calvino'nun nasıl cevap verdiğini yazının sonuna saklıyorum.) Söz konusu denemesinde klasikleri okumak ve yeniden –ve özellikle farklı yaş dönemlerinde yeniden– okumak konusunda ikna edici argümanlar sunan Calvino'nun rehberliği, bir noktada biraz daha açıklamayı gerekli kılıyor! "Yeniden okuma" derken, aslında hep özgün metnin yeniden okumasını mı anlamalıyız? Örneğin, yakın bir zaman önce Türkçede de yayımlanan, Olivier Jouvray ile Pierre Alary'ye ait Moby Dick uyarlamasını da bir "yeniden okuma" olarak değerlendirebilir miyiz? Tanıtım metninde de şöyle bir ifade yer alıyor üstelik: "Herman Melville’in romanından özgün bir uyarlama olan Moby Dick grafik romanı, henüz kitabı okumaya fırsatı olmamış ya da özledikleri bir hikâyeye yeniden göz atmak isteyen okurlar için çarpıcı bir görsellik eşliğinde müthiş bir okuma deneyimi sunuyor." (Bu arada burada, Chabouté imzalı harika Moby Dick uyarlamasını da hatırlatmalıyız – Ayrıntı Yayınları, 2019) Benzer bir durum, Hayvan Çiftliği'ni Odyr'in uyarlamasından okumak için de geçerli (Domingo Yayınevi, 2021).
Gerçi bu grafik romanlar/çizgi romanlar ne kadar başarılı/özgün olurlarsa olsunlar, sonuçta, bazı soruları cevaplamak için klasiklerin orijinal metinlerini en azından bir kere okumuş olmak gerekiyor!
Künye
Moby Dick
(Herman Melville’in romanından özgün uyarlama)
Yazar: Olivier Jouvray
Resimleyen: Pierre Alary
Çeviren: Korkut Erdur
YKY, 2022, 132 s.
NOT: Italo Calvino'nun, "Klasikleri Niçin Okumalı?" sorusuna verdiği cevapların 14 maddelik özeti şöyle:
- Klasikler, haklarında asla “okuyorum” sözünü değil, genellikle “yeniden okuyorum” sözünü işittiğimiz kitaplardır.
- Okumuş ve sevmiş olanlar için zenginlik anlamına gelen, ama zevkine varabileceği daha iyi koşullarda ilk kez okuma şansını bulanlar için de o denli zenginlik demek olan kitaplara klasik denir.
- Klasikler, gerek unutulmazlıklarıyla varlıklarını duyurduklarında, gerek kolektif ya da bireysel bilinçdışı kılığına bürünüp belleğin katmanları arasında gizlendiklerinde, özel bir etki gösteren kitaplardır.
- Bir klasiği her yeniden okuma, ilk okuma gibi bir keşif okumasıdır.
- Bir klasiği her ilk okuma, aslında bir yeniden okumadır.
- Bir klasik, söyleyecekleri asla tükenmeyen bir kitaptır.
- Klasikler, bizim okumamızdan önceki okumaların izini üzerlerinde taşıyarak ve geçtikleri kültür ya da kültürlerde (ya da daha yalın bir dille, dil ya da görenekte) bıraktıkları izi peşlerinden sürükleyerek bize ulaşan kitaplardır.
- Bir klasik, sürekli olarak kendisi hakkında bir eleştirel söylemler bütününü tahrik eden, ama hep onları silkeleyip üzerinden atan yapıttır.
- Klasikler, haklarında duyduklarımızla ne kadar bildiğimize inanıyorsak gerçekten okuduğumuzda o kadar yeni, beklenmedik, benzersiz bulduğumuz kitaplardır.
- Eski çağların tılsımları gibi, evrenin eşdeğeri biçimini alan bir kitaba klasik denir.
- “Senin” klasiğin, kayıtsız kalamayacağın ve onunla bağlantılı olarak, hatta onunla karşıtlık içinde kendini tanımlamanı sağlayan yapıttır.
- Bir klasik, öteki klasiklerden önce gelen bir kitaptır; ama önce ötekileri, sonra da bu kitabı okuyan kişi, hemen onun soykütüğü içindeki yerini fark eder.
- Güncelliği arka plandaki gürültü konumuna atma eğilimi gösteren, ama aynı zamanda bu arka plandaki gürültü olmadan yapamayan şey, klasiktir.
- En uyumsuz güncelliğin egemen olduğu yerde bile, arka plandaki gürültü gibi varlığını sürdüren şey, klasiktir.
(çeviren: Kemal Atakay, YKY, 2008)
